Ο μαστός, σύμβολο θηλυκότητας και σεξουαλικότητας για τις γυναίκες, είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα που κατατάσσει τον άνθρωπο στην τάξη των θηλαστικών.
Στη γυναίκα υπόκειται σε μία σειρά λειτουργικών και μορφολογικών μεταβολών, ξεκινώντας από την εφηβεία όπου τα νεαρά κορίτσια παρακολουθούν το στήθος τους να αναπτύσσεται κάτω από την επίδραση των ορμονών, την διάρκεια του καταμήνιου κύκλου όπου ο όγκος των μαστών αλλάζει, την κύηση όπου οι μαστοί προετοιμάζονται κατάλληλα για τη γαλουχία και την εμμηνόπαυση που ο όγκος των μαστών ελαττώνεται λόγω έλλειψης οιστρογόνων.
Κάθε γυναίκα μετά τα 20 επιβάλλεται να ψηλαφίζει μόνη της το στήθος της μια φορά το μήνα, στο χρονικό διάστημα αμέσως μετά την περίοδο (7η -11η μέρα του κύκλου μετρώντας από την πρώτη ημέρα που εμφανίστηκε η έμμηνος ρύση) γιατί τότε οι μαστοί είναι πιο μαλακοί και λιγότερο ευαίσθητοι.
Οι γυναίκες που βρίσκονται στην εμμηνόπαυση πρέπει να εξετάζουν το στήθος τους την πρώτη μέρα κάθε μήνα.
Οι περισσότεροι όγκοι έχουν ανιχνευθεί από τις ίδιες τις γυναίκες. Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τον μαστό μιας γυναίκας καλύτερα από την ίδια!
Δεν πρέπει όμως να φτάνουμε στο αντίθετο άκρο. Οι γυναίκες που κάνουν ψηλάφηση στους μαστούς τους σε τακτική βάση έχουν κάποιες φορές την ψευδαίσθηση ότι ανιχνεύουν κάτι παθολογικό, που μπορεί απλά να είναι ένα τμήμα του ίδιου τους του μαστού.
Η εμμονή αυτή μερικές φορές οδηγεί σε μαστογραφίες και βιοψίες που είναι τελείως άχρηστες.
Από την ηλικία των 20 ετών και μετά (εκτός της αυτοψηλάφησης) πρέπει να γίνεται μια ψηλάφηση το χρόνο από τον γυναικολόγο.
Σε γυναίκες ηλικίας έως 35 ετών αποφεύγεται συνήθως η μαστογραφία καθώς ο μαζικός αδένας είναι πολύ πυκνός και κατά συνέπεια η εξέταση είναι χαμηλής διαγνωστικής αξίας αλλά και πολύ περισσότερο ευαίσθητος στην ακτινοβολία και γι’ αυτό αποφεύγουμε να τον ακτινοβολούμε αν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος.
Αν όμως υπάρξει κλινικό εύρημα σε αυτές τις ηλικίες προτιμάται το υπερηχογράφημα μαστών.
Όσον αφορά το θέμα του απεικονιστικού ελέγχου ένα τεράστιο ζήτημα έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια σχετικά με το πότε θα ξεκινήσει μια γυναίκα τον έλεγχο screening για το μαστό.
Οι επιστημονικές εταιρείες δεν συμφωνούν σε κοινή κατευθυντήρια οδηγία με αποτέλεσμα η επιστημονική κοινότητα (ιατροί κλπ.) να μπερδεύεται και να μπερδεύει τις ασθενείς. Να πούμε πως οι διάφορες επιστημονικές εταιρείες λαμβάνουν υπόψιν τους στη σύσταση που κάνουν, το οικονομικοτεχνικό κομμάτι (ποιος θα πληρώσει τη μαστογραφία -το Κράτος; ο ασθενής;-) οπότε το πράγμα περιπλέκεται καθώς επικρατούν διαφορετικές συνθήκες ανά χώρα.
Η Ελληνική Μαιευτική και Γυναικολογική Εταιρεία εξέδωσε την κατευθυντήρια οδηγία 62/2022 σύμφωνα με την οποία:
Πρακτικά λοιπόν θα πρέπει να εξηγούμε σαν επαγγελματίες υγείας ότι η μαστογραφία στο ηλικιακό group 40-49 ετών θα πρέπει να γίνεται με δική τους συναίνεση, γνωρίζοντας τους κινδύνους του να την κάνουν (ψευδώς θετικά ευρήματα και άρα ταλαιπωρία και βιοψίες άνευ σημασίας) αλλά και τους κινδύνους του να μην την κάνουν (ύποπτος όγκος που δεν θα ανακαλυφθεί ποτέ).
Προσωπικά στο ιατρείο μας, σε γυναίκα με ελεύθερο ιστορικό καρκίνου μαστού, προτείνουμε την πρώτη (μία) μαστογραφία μεταξύ 35 και 40 ετών (με προτίμηση κοντά στα 35 ως μαστογραφία αναφοράς) και μετά τα 40 έτη μαστογραφία κάθε χρόνο.
Έστω και μία γυναίκα να σωθεί αξίζει.
Η αυτοεξέταση είναι ο πιο εύκολος και ανώδυνος τρόπος για να εξετάζουν όλες οι γυναίκες το στήθος τους.
Είναι ένας τρόπος που μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού.
Η αυτοεξέταση του μαστού περιλαμβάνει την οπτική και στη συνέχεια την ψηλαφητική εξέταση.
Η οπτική εξέταση γίνεται μπροστά σε έναν καθρέφτη με τα χέρια κάτω και παράλληλα στο σώμα. Παρατηρούμε τυχόν ασυνήθιστα σημάδια ή μεταβολές στους μαστούς, όπως αλλαγή στο μέγεθος ή στο σχήμα αυτών (θυμηθείτε οι μαστοί δεν έχουν το ίδιο μέγεθος σε όλες τις γυναίκες), τυχόν εξογκώματα, εισολκές (τράβηγμα του δέρματος προς τα μέσα) ή ερυθρότητα στην περιοχή. Η ίδια εξέταση επαναλαμβάνεται με τα χέρια σε όρθια θέση ή πίσω από το κεφάλι και στη συνέχεια με τα χέρια στη μέση. Παρατηρούμε επίσης τυχόν έκκριμα από τη θηλή, αυτόματο ή μετά από πίεση της.
Η ψηλαφητική εξέταση μπορεί να γίνεται ή ξαπλωμένη στο κρεβάτι ή στη διάρκεια του ντους σε όρθια θέση. Το ένα χέρι πρέπει να βρίσκεται πίσω από το κεφάλι και με το άλλο ψηλαφίζεται ο απέναντι μαστός. Η ψηλάφηση γίνεται χρησιμοποιώντας τα τρία μεσαία δάχτυλα του χεριού, με κυκλικές κινήσεις σε όλη την έκταση του μαστού, συστηματικά από έξω προς τα μέσα και από πάνω προς τα κάτω.
Από τις κλασσικότερες απορίες παλαιότερα καθώς πρακτικά σήμερα όλα τα κέντρα προσφέρουν σχεδόν αποκλειστικά ψηφιακή μαστογραφία. Σημασία λοιπόν δεν έχει ποια από τις δυο αλλά τουλάχιστον μια από τις δυο! Δηλαδή να κάνετε οπωσδήποτε μαστογραφία.
Ενημερωτικά να πρέπει να αναφέρουμε ότι για τις γυναίκες άνω των 50 ετών, η ψηφιακή μαστογραφία δεν παρουσιάζει ουσιαστικά πλεονεκτήματα σε σχέση με την κλασική.
Η διαγνωστική ακρίβεια των δυο μεθόδων είναι ισοδύναμη για το σύνολο των γυναικών που εξετάζονται, όμως η ψηφιακή μαστογραφία είναι πολύ περισσότερο ακριβής για τις γυναίκες ηλικίας μικρότερης των 50 ετών, τις γυναίκες που έχουν πυκνούς μαστούς (και περισσότερο επιρρεπείς σε καρκίνο μαστού) και τις προεμμηνοπαυσιακές ή περιεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.
Βέβαια η ψηφιακή μαστογραφία έχει και τα οφέλη της μικρής δόσης ακτινοβολίας (30% λιγότερο), της άμεσης εκτύπωσης με δυνατότητα διόρθωσης της φωτεινότητας και της αντίθεσης (contrast) της μαστογραφικής εικόνας, της αποθήκευσης για μελλοντική σύγκριση, της δυνατότητας μεγέθυνσης και λεπτομερούς απεικόνισης της περιοχής του προβλήματος χωρίς επιπλέον ακτινοβολία και της δυνατότητας αποστολής της εικόνας μέσω διαδικτύου οπουδήποτε στον κόσμο για δεύτερη γνώμη.
Είναι ένα σύστημα περιγραφής των ευρημάτων και των αποτελεσμάτων της μαστογραφίας και ανάλογων συστάσεων που ονομάστηκε Breast Imaging Reporting and Data System (BI-RADS) το οποίο αποτελεί έναν τυποποιημένο τρόπο αξιολόγησης της μαστογραφίας για όλους τους γιατρούς.
Μετά από κάθε διαγνωστική μαστογραφία, η βλάβη πρέπει να ταξινομείται σε μια από τις κατηγορίες του συστήματος BI-RADS:
Το υπερηχογράφημα μαστών είναι μια εξέταση κατά την οποία στέλνοντας υψίσυχνα κύματα ήχου (10-14 MHz) με τη βοήθεια ενός ηχοβολέα που ακουμπάμε στο στήθος, παράγουμε εικόνα του εσωτερικού των μαστών μέχρι και το θωρακικό τοίχωμα.
Το υπερηχογράφημα γίνεται:
Το υπερηχογράφημα μαστών δεν αντικαθιστά την μαστογραφία, αλλά την συμπληρώνει.
Διαρκεί περίπου 10-15 λεπτά, δεν πονάει και τα αποτελέσματα ανακοινώνονται άμεσα. Επίσης δεν έχει ακτινοβολία.
Η ελαστογραφία του μαστού είναι μια νέα τεχνική στους υπέρηχους που ασκεί μια μικρή πίεση στους εντοπισμένους όγκους, αξιολογώντας την ελαστικότητα τους. Ο καρκίνος γενικά εμφανίζει μεγαλύτερη σκληρότητα επομένως η ελαστογραφία μπορεί να δώσει τις αναγκαίες πληροφορίες έτσι ώστε να μειώσει τις βιοψίες μαστών μόνο στις απόλυτα απαραίτητες.
Οι καλοήθεις παθήσεις αφορούν σχεδόν στο 90% της παθολογίας του μαστού και περιλαμβάνουν όλες τις παθολογικές του καταστάσεις εκτός του καρκίνου.
Οι καλοήθεις παθήσεις του μαστού εμφανίζουν κλινική και ακτινολογική ποικιλομορφία και ταξινομούνται στις παρακάτω κατηγορίες:
Η μαστοδυνία είναι ο μονόπλευρος ή αμφοτερόπλευρος πόνος στους μαστούς.
Εκδηλώνεται με οίδημα (πρήξιμο) στους μαστούς, αίσθημα βάρους και διάχυτο καυστικό πόνο στον ένα ή και στους δύο μαστούς.
Συμβαίνει σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας λίγες ημέρες πριν την περίοδο, είναι τελείως καλοήθης κατάσταση και οφείλεται στις φυσιολογικές ορμονικές αλλαγές μέσα στον μήνα.
Ο πόνος στον μαστό είναι κάποιες φορές ανεξάρτητος της περιόδου και εμφανίζεται σε διαστήματα έντονου άγχους της γυναίκας. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εντοπισμένος σε κάποιο σημείο και συνοδεύει την εμφάνιση μιας κύστης ή ενός καλοήθους μορφώματος που αυξήθηκε απότομα σε μέγεθος και προκαλεί πόνο οπότε απαιτεί διερεύνηση.
Θεραπευτικά, θα πρέπει να συστήσουμε στις γυναίκες που εμφανίζουν μαστοδυνία χωρίς κάποιο άλλο οργανικό αίτιο, τον περιορισμό κατανάλωσης σοκολάτας, καφεΐνης καθώς και ελάττωση του καπνίσματος. Εάν ο πόνος δεν υποχωρήσει χορηγούμε απλά αναλγητικά τύπου παρακεταμόλης ή μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη.
Η χορήγηση προγεστερόνης στο δεύτερο μισό του κύκλου είναι λύση που έγκειται στον θεράποντα γυναικολόγο να αποφασίσει κατά περίπτωση.
Είναι ένας καλοήθης όγκος, ανώδυνος που εμφανίζεται κυρίως σε νεαρές ηλικίες. Έχει ελαστική σύσταση, είναι ευκίνητος κατά την ψηλάφηση και μπορεί να υπάρχει στον ένα ή και στους δύο μαστούς.
Στη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να μεγαλώσει λόγω των υψηλών ποσοστών των οιστρογόνων. Πολλές φορές επίσης δεν γίνεται αντιληπτό ψηλαφητικά, αλλά αποτελεί τυχαίο μαστογραφικό ή υπερηχογραφικό εύρημα.
Κατά κανόνα συστήνεται συντηρητική αντιμετώπιση-παρακολούθηση. Εφόσον είναι μικρό, δεν μεγαλώνει και δεν πονάει τότε δεν υπάρχει λόγος να αφαιρεθεί.
Η ινοκυστική μαστοπάθεια είναι η συχνότερη καλοήθης κατάσταση (και όχι πάθηση) του μαστού σε γυναίκες ηλικίας 35-50 ετών ενώ η ονοματολογία της δεν είναι απόλυτα καθορισμένη.
Τα συμπτώματα που προκαλεί συνήθως είναι μαστοδυνία (μερικές γυναίκες πονούν τόσο πολύ που είναι αδύνατον ακόμη και να αγγίξουν το στήθος τους), ψηλαφητά οζίδια, έκκριση από τη θηλή. Στην ψηλάφηση του μαστού διαπιστώνεται η ευαισθησία του και η ύπαρξη κάποιων οζιδίων που έχουν ποικίλο μέγεθος, σαφή όρια και είναι ευκίνητα.
Χαρακτηριστικά, οι μαστοί με ινοκυστική μαστοπάθεια δίνουν την αίσθηση πολυάριθμων διάσπαρτων αλλοιώσεων σε όλο το μαζικό αδένα. Αυτό οφείλεται στη συνεχή ορμονική διέγερση που προκαλεί πάχυνση των ιστών του μαστού καθώς και ανάπτυξη κυστικών δομών σε αποφραγμένους ή διατεταγμένους γαλακτοπαραγωγούς αδένες.
Ο καρκίνος του μαστού είναι ο πιο συχνός καρκίνος της γυναίκας.
Η μέση ηλικία διάγνωσης είναι στα 60 έτη. Το 2020 διαγνώστηκαν 2.3 εκατομμύρια γυναίκες με καρκίνο του μαστού ενώ περίπου 685.000 γυναίκες έχασαν τη ζωή τους την ίδια χρονιά σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ.
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ψηλαφητό όγκο στην περιοχή του μαστού ή της μασχάλης, μεταβολή στο χρώμα και στη χροιά του δέρματος (χαρακτηριστική είναι η όψη του δέρματος ως φλοιού πορτοκαλιού), εισολκή της θηλής καθώς και έκκριμα από τη θηλή.
Οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν το οικογενειακό ιστορικό, την παχυσαρκία, τη μεγάλη ηλικία κατά την πρώτη εγκυμοσύνη, την πρώιμη εμμηναρχή και καθυστερημένη εμμηνόπαυση καθώς και μεταλλάξεις των γονιδίων BRCA1 και BRCA2, τα οποία σχετίζονται με καρκίνο του μαστού.
Η διάγνωση γίνεται με την κλινική εξέταση-ψηλάφηση, τη μαστογραφία, το υπερηχογράφημα μαστών, τη μαγνητική τομογραφία και βέβαια τη βιοψία.
Η βιοψία είναι η μόνη εξέταση που επιτρέπει την ιστολογική διάγνωση και ως εκ τούτου την απόδειξη της κακοήθειας. Την τελευταία δεκαετία σε όλα τα ευρωπαϊκά κέντρα μαστού η ιστολογική διάγνωση κακοήθειας θεωρείται απαραίτητη προεγχειρητικά.
Η θεραπεία του καρκίνου του μαστού είναι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αποτελεσματική, ειδικά αν έχει γίνει έγκαιρη διάγνωση. Περιλαμβάνει τη χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, χορήγηση ορμονικών σκευασμάτων και φυσικά τη χειρουργική θεραπεία.
Πρέπει να τονίσουμε οτι ο έλεγχος του μαστού είναι η πιο σημαντική παράμετρος στην υγεία της γυναίκας.
Από την εμπειρία μας στο ιατρείο, οι γυναίκες αγνοούν τη σημασία του ελέγχου του μαστού και θεωρούν ίσως περισσότερο σημαντικό το τεστ Παπανικολάου και το διακολπικό υπερηχογράφημα.
Σε αυτό παίζει ρόλο και ο επαγγελματίας υγείας (δηλαδή ο γυναικολόγος) που θα πρέπει να εξηγεί στη γυναίκα το πόσο κινδυνεύει από τον πρώτο σε συχνότητα καρκίνο στις γυναίκες και ποιες ακριβώς διαγνωστικές εξετάσεις έχουν προτεραιότητα ανάλογα με την ηλικία της και το ατομικό ιστορικό της.